خشم یکی از واکنش‌های طبیعی بدن است و وقتی ایجاد می‌شود که اوضاع بر وفق مراد نباشد، اما هر احساسی حد و اندازه‌ای دارد. اگر تمام مدتی که پشت فرمان نشسته‌اید، عصبانی هستید یا با کوچک‌ترین اتفاقی به‌شدت عصبانی می‌شوید یا حتی گاهی بدون هیچ دلیل خاصی احساس عصبانیت می‌کنید، ممکن است به خشم اعتیاد داشته باشید. در این مقاله بررسی می‌کنیم اعتیاد به خشم چیست، چرا ایجاد می‌شود و چه نشانه‌هایی دارد. همچنین راهکارهایی برای مقابله با این مشکل ارائه می‌دهیم. با ما همراه باشید.
اولین نکته‌ای که باید بدانید این است که اعتیاد به خشم (Rageaholic) در دسته اختلالات خلقی قرار نمی‌گیرد و در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی هم ثبت نشده است. البته این بدان معنا نیست که اعتیاد به خشم واقعیت ندارد. زمانی که فردی نمی‌تواند عصبانیت و نوسانات حالات روحی روانی خود را مهار کند یا به محض اینکه کوچک‌ترین اتفاقی می‌افتد به‌شدت خشمگین می‌شود، اعتیاد به خشم دارد. این مشکل در بسیاری از منابع معتبر علمی بررسی و وجودش اثبات شده است فقط رسما نوعی اختلال روانی محسوب نمی‌شود.
طبق آمار، آقایان بیشتر از خانم‌ها خشمگین می‌شوند. آقایان هنگام عصبانیت پرخاشگری می‌کنند، اما خانم‌ها ممکن است از روش‌های دیگری برای ابراز خشمشان استفاده کنند. به همین دلیل احتمال اعتیاد به عصبانیت در آقایان بیشتر است. همچنین افرادی که نشانه‌های اعتیاد به خشم را دارند، ممکن است به اختلال انفجاری متناوب (IED) مبتلا باشند.
نشانه‌های اعتیاد به خشم
این مشکل نوعی اختلال خلقی مشخص نیست و به همین دلیل ممکن است در افراد مختلف نشانه‌های متفاوتی داشته باشد. افراد معتاد به خشم هیچ روزی را بدون عصبانیت پشت‌سر نمی‌گذارند و واکنش‌های پرخاشگرانه به یکی از رفتارهای روزمره آنها تبدیل می‌شود.
متداول‌ترین نشانه‌های خشم اعتیادگونه عبارت‌اند از:
- نشانه‌های جسمی: سردرد، معده‌درد، دندان قروچه، گرفتگی فک، سرگیجه، لرزش، احساس گرما و برافروختگی، تعریق، تپش قلب.
- نشانه‌های احساسی: کینه، اضطراب، رنجش، غم، افسردگی، ناامیدی، نفرت و انزجار.
- رفتارها: فریادزدن، صحبت‌کردن با صدای بلند، پرخاشگری، واکنش شدید حتی به شوخی‌های اطرافیان، کنایه‌زدن، قدم‌زدن و بی‌قراری، آسیب‌رساندن به وسایل.
- نشانه‌های شناختی: گفت‌وگوی درونی منفی، افکار و تصورهای خصمانه، نشخوار ذهنی درباره انتقام.
علل عادت به خشم چیست؟
احساس عصبانیت همیشگی ممکن است علت‌های مختلفی داشته باشد از جمله:
- ژنتیک؛
- تروما در گذشته؛
- ضعف مهارت‌های مقابله‌ای (مهارت مدیریت ذهن و احساسات در شرایط ناخوشایند)؛
- فشارهای روانی و چالش‌هایی که فرد در زندگی با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کند؛
- سوءتفاهم و برداشت اشتباه از موقعیت؛
- سابقه خانوادگی اعتیاد به خشم (بچه‌هایی که در محیطی پر از پرخاشگری بزرگ می‌شوند، خشم بیشتری دارند و واکنش‌های شدیدتری هنگام خشم نشان می‌دهند)؛
- مصرف مواد مخدر؛
- اختلالات روانی و خلقی و بیماری‌های روانی؛
- آسیب‌های فیزیکی مانند ضربه به سر؛
- رفتارهای ناخوشایند دیگران مانند اذیت و آزار، تمسخر، تهدید، توهین یا فریادزدن.
خطرات اعتیاد به خشم
افراد معتاد به خشم معمولا خیلی زود عصبانی می‌شوند و سپس خشمشان سریع فروکش می‌کند؛ مدت‌زمان عصبانیت آنها معمولا بیشتر از ۳۰ دقیقه نمی‌شود، اما در همین مدت کوتاه هم آسیب‌های شدیدی به خود و اطرافیانشان می‌زنند. اعتیاد به خشم روی سلامت جسم و روان افراد و زندگی شخصی، اجتماعی و کاری آنها اثر می‌گذارد.
بعضی از مشکلاتی که عصبانیت همیشگی ایجاد می‌کند، عبارت‌اند از:
- افزایش فشار خون؛
- تأثیر منفی روی روابط بین‌فردی (روابط عاطفی، خانوادگی، دوستانه و کاری)؛
- استرس و اضطراب شدید به‌خاطر ناتوانی در کنترل خشم و واکنش‌های شدید؛
- احتمال ایجاد آسیب‌های جسمی که نتیجه ابراز فیزیکی خشم است؛
- احتمال بروز خسارات جبران‌ناپذیر مانند ارتکاب قتل یا آسیب‌رساندن به دیگران؛
- ایجاد مشکل در محل کار و تحصیل و احتمال اخراج‌شدن از کار، مدرسه یا دانشگاه؛
- افزایش احتمال ابتلا به اختلالات خلقی مانند اختلال انفجاری متناوب و افسردگی؛
- افزایش احتمال ابتلا به بیماری قلبی، التهاب، دردهای مزمن و سکته مغزی.
خشم مهارنشده مثل انبار باروت است و هربار تحریک می‌شوید، مثل این است که یک کبریت در این انبار باروت بیندازید؛ ممکن است بالاخره یک بار کبریتی که می‌اندازید، این انبار باروت را منفجر کند و خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد.
اعتیاد به خشم در کودکان و نوجوانان
در سن بلوغ احتمال اینکه نوجوانان همیشه خشمگین باشند، بیشتر می‌شود. آنها در این سن معمولا تشخیص نمی‌دهند هنگام عصبانیت باید چه واکنشی داشته باشند و پرخاشگری می‌کنند. اگر فرزند نوجوان شما نیز چنین مشکلی دارد، بهتر است او را نزد روان‌شناس ببرید و روند درمان مناسبی را در پیش بگیرید. شما به همراه درمانگر می‌توانید مهارت‌های مقابله‌ای و مهارت کنترل احساسات را به فرزندتان بیاموزید.
بعضی از روش‌های کاربردی دیگر برای کنترل پرخاشگری در کودکان و نوجوانان عبارت‌اند از:
- بررسی کنید چه رفتارهایی فرزندتان را خشمگین می‌کنند و از انجام این رفتارها پرهیز کنید.
- مطمئن شوید در خانواده شما روابط سالم، شفاف و مؤثرند، اعضای خانواده با هم در تعامل هستند و سوءتفاهمی پیش نمی‌آید.
- فرزندتان را به ورزش ترغیب کنید. دویدن و ضربه‌زدن به کیسه بوکس یا ورزش کیک بوکسینگ از روش‌هایی است که انرژی و خشم نهفته فرزندتان را تخلیه می‌کند.
- از فرزندتان بخواهید علائم خشمش را بشناسد و وقتی متوجه آن می‌شود، کاری را که دوست دارد برای آرام‌کردن خودش انجام دهد. وقتی فرزندتان آرام است درباره اینکه پرخاشگری‌هایش چه آسیب‌هایی به خودش و دیگران می‌رسانند، با او صحبت کنید. وقتی فرزندتان در مدیریت خشمش موفق می‌شود، او را تشویق کنید.
- به فرزندتان کمک کنید تا راه‌هایی برای ابراز احساسات مختلف از جمله خشم پیدا کند. راه‌هایی مثل خاطره نویسی روزانه یا نقاشی‌کردن به بچه‌ها کمک می‌کند بدون پرخاشگری خشمشان را ابراز کنند.
آیا افراد معتاد به خشم درمان می‌شوند؟
روش درمان اعتیاد به خشم بسته به شدت بیماری متفاوت است. گاهی اوقات فرد با روان درمانی یا گروه درمانی (گروه‌هایی که افراد با شرایط مشابه جمع می‌شوند تا اقداماتی برای بهبود انجام دهند) می‌تواند خشمش را مدیریت کند، اما گاهی به‌روش‌های پیچیده‌تری مثل مصرف دارو یا حتی بستری در بیمارستان‌های روانی نیاز دارد.
روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا یاد بگیرند چطور باید احساس خشمشان را بروز دهند و با چه روش‌هایی می‌توانند آن را صحیح ابراز کنند. تکنیک‌های شناختی‌رفتاری (CBT) یکی از کاربردی‌ترین روش‌های روان‌درمانی برای افراد معتاد به خشم است. در این تکنیک، روان‌درمانگر ریشه خشم افراد را پیدا می‌کند. همچنین ارتباط بین رفتارهای پرخشاگرانه و افکار منفی عامل آنها را به افراد نشان می‌دهد. افراد معتاد به خشم در روان‌درمانی همچنین مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های مدیریت استرس و مهارت‌های حل مسئله را یاد می‌گیرند تا هنگام بروز مشکل به‌جای خشمگین‌شدن، بتوانند به شیوه‌ای مؤثر آن را حل کنند.
اگر شدت اعتیاد به خشم در فردی زیاد باشد، روان‌شناس او را به روان‌پزشک ارجاع می‌دهد تا در کنار جلسات مشاوره، از دارودرمانی هم استفاده کند. داروهای ضدافسردگی، ضداسترس، ضدتشنج و ضدروان‌پریشی متداول‌ترین داروهایی هستند که برای افراد معتاد به خشم تجویز می‌شوند. مصرف این داروها طبق دستور پزشک شدت واکنش‌ها و پرخاشگری‌های این افراد را کمتر می‌کند.
اگر به خشم اعتیاد داریم، چه کنیم؟
اگر زیاد عصبانی می‌شوید، احتمالا خودتان هم می‌دانید که هم به خودتان و هم به اطرافیان چقدر آسیب می‌رسانید. بنابراین لازم است کم‌کم برای غلبه بر خشم خود تمرین کنید و یاد بگیرید به روشی درست احساسات‌تان را بروز دهید و موقعیت ناخوشایندی را که در آن قرار دارید مدیریت کنید.
چند تکنیک که به شما کمک می‌کنند در لحظه از انفجار خشمتان پیشگیری کنید عبارت‌اند از:
- تکنیک‌های حفظ آرامش را تمرین کنید: مدیتیشن، تنفس عمیق و تصویرسازی ذهنی از روش‌هایی‌اند که به آرامش شما کمک می‌کنند.
- محیط را تغییر دهید: وقتی عصبانی هستید، به‌جای ادامه‌دادن بحث، محیط را ترک کنید. پیاده‌روی به شما کمک می‌کند ذهنتان را آرام کنید.
- منطقی فکر کنید: به‌جای اینکه واکنش‌های عصبی، ناگهانی و پرخاشگرانه نشان دهید، با منطق فکر کنید و رفتار درست را نشان دهید.
- مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید: وقتی احساس خشم بروز می‌کند، به‌جای اینکه سریع واکنش نشان دهید، به صحبت‌های طرف مقابل گوش کنید. سپس چند ثانیه صبر کنید و بعد از فکرکردن به آنچه شنیده‌اید، پاسخ درستی بدهید.
- تحرک داشته باشید: وقتی عصبانی هستید، تنش‌های زیادی در بدنتان وجود دارد که با تمرین و تحرک می‌توانید این تنش‌ها را خالی کنید. مثلا ضربه‌زدن به کیسه بوکس یکی از روش‌های مناسب برای تخلیه انرژی ناشی از خشم است.
- عوامل محرکه را حذف کنید: اگر اهل مصرف سیگار، کافئین زیاد یا الکل هستید، احتمالا می‌دانید که این مواد علائم خشمتان را شدیدتر می‌کنند. با ترک سیگار و سایر عادت‌های مخرب، کنترل خشم و مدیریت درست واکنش‌ها برایتان ساده‌تر می‌شود.
- از راهکارهای مدیریت خشم در موقعیت‌های مختلف استفاده کنید: مثلا در مقاله «راهکارهایی که شما را از عصبانی شدن در حین رانندگی باز می‌دارد» درباره روش‌هایی برای کنترل احساسات در حین رانندگی صحبت گفته‌ایم.
راهکارهای بالا ممکن است در موقعیتی که خشمگین می‌شوید، به شما کمک کنند احساسات‌تان را مهار کنید، اما درمان ریشه‌ای اعتیاد به خشم نیست. برای پیداکردن ریشه درونی و روانی این مشکل بهتر است با درمانگر مشورت کنید و با جلسات درمانی منظم از عصبانیت‌های ناگهانی و غیرقابل‌کنترل رها شوید.
سخن پایانی؛ خشم سرکوب‌کردنی نیست!
خشم یکی از احساسات ماست و سرکوب‌کردن آن به سلامت جسم و روان آسیب می‌رساند. انسان‌ها باید یاد بگیرند چطور احساس خشمشان را درک کنند و آن را به روشی صحیح بروز دهند. افرادی که مهارت‌های مقابله با شرایط ناخوشایند را می‌دانند، دیگر اعتیاد به خشم ندارند و می‌توانند ذهن و احساساتشان را مدیریت کنند و بر اوضاع مسلط شوند.
در این مقاله بررسی کردیم اعتیاد به خشم چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و چطور درمان می‌شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائمی را دارید که در این مقاله بررسی کردیم، توصیه می‌کنیم با روان‌درمانگری حرفه‌ای مشورت کنید. درمان اعتیاد به خشم هم سلامت ذهن و جسمتان را حفظ می‌کند و هم به بهبود روابط و زندگی شخصی و اجتماعی‌تان کمک خواهد کرد.