هرکس ازنظر اینکه در چه شرایطی دچار استرس می‌شود و چطور این استرس را بروز می‌دهد، با دیگران متفاوت است. شناسایی نشانه‌های ورود به حالت استرس (stress mode) از دو جنبه مهم است: نخست، خودآگاهی (self-aware) بیشتر و درک تأثیر ایجادشده در ما؛ دوم، شناسایی نشانه‌های هشداردهنده در مراحل اولیه، برای تطبیق‌دادن خود و بازیابی انرژی. معمولا در رویارویی با استرس در محیط کار به دو شکل واکنش نشان می‌دهیم: یا رفتار و سبک کاری معمول خود را تقویت می‌کنیم یا برعکس آن عمل می‌کنیم. در ادامه، درمورد این دو نوع واکنش توضیح بیشتری می‌دهیم و در پایان نیز راهکار مناسب برای مقابله با استرس در محل کار را بیان می‌کنیم.
واکنش اول: تقویت رفتار و سبک کاری معمول
بعضی از افراد وقتی دچار استرس می‌شوند، سبک کاری معمول خود را تقویت می‌کنند. در اینجا، چند مثال رایج از این حالت را می‌بینیم. در این مثال‌ها، در زمان استرس، یا سبک معمول کاری شما تقویت شده و یا رفتارهای معمول شما پررنگ‌تر و شدیدتر شده است. معمولا:
- سبک گفت‌وگوی شما صریح و مستقیم است؛ ولی اکنون رک و بی‌پرده و احتمالا بی‌ملاحظه و بی‌فکر شده است.
- از بحث گروهی لذت می‌برید؛ ولی اکنون از این حد فراتر رفته‌اید و دیگر تمایلی ندارید که به‌تنهایی تصمیم گیری کنید. جلساتی را برگزار می‌کنید تا اجماع و توافق گروه را به دست بیاورید، در‌حالی‌که برگزاری این جلسات هیچ ضرورتی ندارد.
- به نظم و جزئیات علاقه دارید؛ ولی اکنون به اینکه دیگران چگونه کارشان را انجام می‌دهند، اعتماد ندارید و مدیریت خُرد می‌کنید؛ یعنی بر جزئیات کارهای آنها نیز نظارت می‌کنید.
- فرد سازگاری هستید و با دیگران کنار می‌آیید؛ ولی اکنون از هر چیزی که ممکن است موجب تضاد و اختلاف شود، پرهیز می‌کنید.
- کارها را به‌صورت گروهی انجام می‌دهید؛ ولی اکنون بیشتر ایدئال‌گرا شده‌اید تا عمل‌گرا.
- انرژی بالایی دارید؛ ولی اکنون احساس می‌کنید که بی‌قرار و بی‌تاب شده‌اید.
- به توانایی‌های خود اطمینان دارید؛ ولی اکنون دیگران را به‌خاطر هر مشکلی سرزنش می‌کنید، بدون اینکه نقش خودتان در ایجاد آن مشکل را در نظر بگیرید.
- خود را به چالش می‌کشید تا بهتر عمل کنید؛ ولی اکنون خودمنتقد (self-critical) شده‌اید.
- فردی واقع‌گرا و متمرکز بر مسائل عملی هستید؛ ولی اکنون احساسات عاطفی خود یا دیگران را کم‌اهمیت جلوه می‌دهید.
- روی وظیفه‌ای تمرکز می‌کنید که در حال انجامش هستید؛ ولی اکنون این تمرکز باعث می‌شود که در ظاهر با هر تغییری مخالفت کنید.
- رویکردهای متداول و مرسوم را ترجیح می‌دهید؛ ولی اکنون بدون هیچ توجیه یا استدلالی از این رویکردها پیروی می‌کنید.
- سریع تصمیم‌گیری می‌کنید؛ ولی اکنون بدون فکر و آنی عمل می‌کنید یا با ایجاد هر ابهامی، سردرگم می‌شوید.
واکنش دوم: برعکس سبک و رفتار معمول کاری، عمل‌کردن
شاید متوجه شده باشید که وقتی دچار استرس می‌شوید، سبک کاری‌تان کاملا وارونه می‌شود و به نقطه مقابل سبک معمول تغییر می‌کند. در این شرایط، شما چنین وضعیتی دارید:
- معمولا آزادانه حرف‌ها و نظرات خود را بیان می‌کنید؛ ولی اکنون به روش‌های ارتباطی غیرمستقیم مانند ایمیل روی می‌آورید.
- پذیرای بازخورد و نظر‌های دیگران هستید؛ ولی اکنون حس می‌کنید که به انتقاد حساس شده‌اید.
- در گروه کار می‌کنید؛ ولی اکنون انزواطلب یا بی‌صبر و حوصله شده‌اید.
- به نظم و جزئیات علاقه دارید؛ ولی اکنون در توجه و رسیدگی به نظم و جزئیات تعلل می‌کنید.
- فرد سازگاری هستید و با دیگران کنار می‌آیید؛ ولی اکنون طوری رفتار می‌کنید که دیگران را تحریک و عصبانی می‌کنید یا رفتاری سلطه‌جویانه و مستبدانه دارید.
- گروهی کار می‌کنید (کار گروهی) و از اعضای گروه هستید؛ ولی اکنون رقابتی یا فردگرا شده‌اید.
- انرژی بالایی دارید؛ ولی اکنون احساس می‌کنید که به‌شدت خسته شده‌اید یا کارها برایتان خسته‌کننده هستند.
- فردی واقع‌گرا و عمل‌گرا هستید؛ ولی اکنون احساسات بر قضاوت شما اثر می‌گذارد.
- به‌طورکلی بر وظیفه‌ای تمرکز می‌کنید که در حال انجامش هستید؛ ولی اکنون در تمرکزکردن مشکل دارید یا برای رسیدن به نتایج سریع، بی‌صبر و بی‌قرار هستید.
- رویکردهای متداول و مرسوم را ترجیح می‌دهید؛ ولی اکنون سرکش یا فردگرا شده‌اید.
- سریع تصمیم‌گیری می‌کنید (تصمیم‌گیری سریع)؛ ولی اکنون بیش از حد مسائل را تحلیل یا فکر می‌کنید.
راهکارهای غلبه بر استرس کاری
سعی کنید سبک کاری معمول خود را شناسایی کنید. به این فکر کنید که وقتی حس می‌کنید که در محل کار بر همه‌چیز کنترل دارید، چطور عمل می‌کنید. سپس به این فکر کنید که همین الان چه عملکردی از خود نشان می‌دهید. شاید متوجه شوید که سبک کاری شما در زمان استرس، تقریبا سبک کاری هرروزه شماست. اگر چنین است، یعنی مدتی طولانی است که دچار فرسودگی شغلی شده‌اید. فرسودگی شغلی یعنی خستگی ذهنی، عاطفی و فیزیکی بیش از حدِ ناشی از استرس طولانی‌مدت و مزمن کاری.
به این فکر کنید که سبک کاری شما در زمان استرس شغلی چه تغییری می‌کند. همچنین می‌توانید از همکارتان بخواهید که احساس و برداشت خود را بگوید. آگاهی از نشانه‌های بارز و گویا برای شما مهم است؛ زیرا با آگاهی از این نشانه‌ها، می‌توانید در جهت اجرای راه‌های مناسب مقابله با استرس حرکت کنید.
باید توجه داشته باشید که تقویت یا تغییر سبک کاری در زمان استرس، هریک معایب و مزایای خود را دارد. برای نمونه، فردی که سبک کاری خود را تقویت می‌کند، در رویکرد خود نسبتا باثبات به نظر می‌رسد و دیگران می‌دانند که او می‌خواهد چه‌چیزی را به دست بیاورد؛ ولی هیچ‌کس درک نمی‌کند و متوجه نمی‌شود که او استرس دارد. اگر شما این‌گونه هستید، باید به دیگران بگویید که استرس دارید و به کمک نیاز دارید.
از سوی دیگر، فردی که سبک کاری خود را تغییر می‌دهد، شاید فردی غیرقابل‌پیش‌بینی یا بی‌ثبات به نظر برسد. شاید این مسئله باعث شود که دیگران بیزار شوند از اینکه با چه رفتاری از شما روبه‌رو می‌شوند و کدام شخصیت شما نمایان خواهد شد؛ درعین‌حال، این مسئله باعث می‌شود که اطرافیانتان بسیار راحت‌تر بتوانند استرس شما را درک کنند و به کمکتان بیایند.
برخورد ما با استرس کاری دیگران
باید این حقیقت را درک کنیم که رفتار فرد در زمان استرس، خصلت یا شخصیت او نیست و او فقط در حالت استرس قرار دارد. لحظه‌ای به این فکر کنید که آیا به‌جای توجه به این مسئله که فرد مقابل دچار استرس بوده است، سبک کاری‌اش را ویژگی و صفت ذاتی او قلمداد کرده‌اید؟ همچنین می‌توانید به نشانه‌های بارز و گویای استرس در همکاران، رئیس، کارکنان و غیره نیز توجه کنید تا بتوانید با آنها ارتباط برقرار کنید و از آنها بپرسید که چطور می‌توانید به آنها کمک کنید.