چطور با عدم قطعیت زندگی کنیم؟

دیوید اشپیگل‌هالتر، استاد دانشگاه در رشته آمار است که سال‌ها در زمینه ریسک‌پذیری و عدم قطعیت، کار کرده است. به‌عقیده او، زندگی به‌معنای ریسک کردن است، نه آگاهی از نتیجه. اما چرا پذیرش و استقبال از عدم قطعیت مهم است؟ در این مقاله از «چطور»، نقطه نظرات این استاد دانشگاه بریتانیایی را با هم مرور می‌کنیم.

جهل آگاهانه، خوب یا بد؟

هیچ‌کس نمی‌داند در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد یا در گذشته دقیقاً چه اتفاقاتی رخ داده است. نام دیگر اصطلاح عدم قطعیت، اطلاع آگاهانه از جهل است. می‌دانیم که آدمی درباره دنیا، جاهل است.

ما مجبوریم با عدم قطعیت زندگی کنیم اما واکنش افراد با این موقعیت، متفاوت است. مطالعات روانشناختی تنوع گسترده‌ای در پاسخ آدم‌ها به عدم قطعیت نشان می‌دهد. همان‌طور که تجربه خود ما هم وسیع است. برخی واکنش‌ها، شناختی هستند (نحوه تفکر)، برخی عاطفی (احساسات) و برخی رفتاری (اعمال). برای مثال، آیا شما در مواجهه به عدم قطعیت، آن را انکار می‌کنید یا به رسمیت می‌شناسید؟ آیا عدم قطعیت، شما را می‌ترساند یا شجاع می‌کند؟ آیا از عدم قطعیت اجتناب می‌کنید یا با آن رودررو می‌شوید؟ طبیعی است که پاسخ هر شخص، بسته به موقعیت او متفاوت است. همانطور که میل افراد به ریسک‌کردن در دوران‌های مختلف زندگی‌شان، متفاوت است. برای مثال، ممکن است فردی ریسک‌های فیزیکی زیادی انجام دهد اما درباره خرج‌کردن، محتاط عمل کند.

اشپیگل‌هالتر، تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی و مدیریت ریسک‌های احتمالی را جزئی از شغل خود می‌داند. به‌گفته او، مقیاس‌های متعددی انجام شده‌اند تا نحوه کنار آمدن آدم‌ها با عدم قطعیت را اندازه‌گیری کنند. این مقیاس‌ها با پاسخ به جملات مختلف مانند «اتفاقات پیش‌بینی‌نشده، مرا به‌شدت ناراحت می‌کند» گرفته تا «وقتی زمان عمل می‌رسد، عدم قطعیت مرا فلج می‌کند» به دست آمدند. کسانی که امتیاز بیشتری کسب کردند، در تحمل عدم قطعیت مشکل بیشتری داشتند. این افراد احتمالاً بیشتر در خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی بالینی هستند.

دلیل گرایش انسان به ندانستن چیست؟

اشپیگل‌هالتر عقیده دارد که نگرش آدم‌ها به مسئله عدم قطعیت، متنوع است. آدم‌های بسیار کمی هستند که دلشان می‌خواهد از قبل بدانند که برای عید یا تولد، چه کادویی نصیب‌شان می‌شود یا اینکه نتیجه یک مسابقه فوتبال از پیش ضبط‌شده چه می‌شود یا می‌خواهند مستقیم به‌سراغ آخرین قسمت یک سریال معمایی بروند.

اشپیگل‌هالتر در سخنرانی‌های خود، معمولاً یک سوال را می‌پرسد: «آیا می‌خواهید همین حالا بفهمید که چه زمانی خواهید مرد؟» و تنها یک نفر از هر ۲۰ نفر، به این سوال، پاسخ مثبت می‌دهند. این دسته افراد می‌گویند که قصد دارند برای زمان‌شان برنامه‌ریزی کنند در حالی که اکثر آدم‌ها ترجیح می‌دهند ندانند چه زمانی از دنیا خواهد رفت، حتی اگر امکان دانستن این موضوع وجود داشته باشد.

از آنجا که عدم قطعیت بخشی از زندگی آدمی است، آیا می‌توانیم بیاموزیم که چطور با آن زندگی کنیم؟ ریچارد فینمن، فیزیکدان برنده جایزه نوبل می‌گوید: «من آنقدر باهوش هستم که بدانم چقدر احمقم» و کاملاً با این موضوع که نمی‌تواند همه چیز را بفهمد، راحت است. او می‌گوید: «من می‌توانم با شک، ندانستن و عدم قطعیت زندگی کنم.» این جملات، مثال‌های خوبی از نحوه کنار آمدن با جهل ناگزیر در زندگی آدمی هستند.

اما چرا ما مردد هستیم؟ چرا دقیقاً نمی‌توانیم بگوییم که چه خواهد شد؟ اشپیگل‌هالتر در زمان نگارش آخرین کتاب خود با عنوان «هنر نامطمئن بودن»، با این پرسش فریبنده مواجه شد. آیا ساز و کار جهان آنقدر پیچیده و پر هرج و مرج است که آینده قابل پیش‌بینی نیست؟ یا مثلاً به‌خاطر تاثیرات کوانتومی زیر اتمی، یک سری اتفاقات و دنیاهای مرموزی وجود دارند که در آن‌ها، همه چیز محتمل است؟ حق انتخاب اشرف مخلوقات چه می‌شود؟

این مسئله، فقط تحلیل عقلانی نمی‌طلبد، چرا که حس‌داشتن در قبال اتفا‌ق‌ها، اجتناب‌ناپذیر است. آیا ترجیح می‌دهید به سرنوشتی محتوم باور داشته باشید، مثلاً داستانی که خداوند برای ما مقدر کرده یا تصور می‌کنید رویدادها در سیری بی‌قاعده و شیطنت‌آمیز رخ می‌دهند؟ یا اینکه اتفاق‌ها به‌خاطر کارهای خوب و بد آدمیان رخ می‌دهند؟ که در این صورت باید پرسید پس چرا آدم‌ها این کارها را انجام می‌دهند؟

این پرسش‌های فلسفی، بسیار شخصی هستند. اما خوب است بدانیم که علت عدم قطعیت هر چه باشد، در نهایت، آدمی از بسیاری چیزها غافل است و تنها باید بیاموزد که با این حقیقت زندگی کند.

آیا دانستن همه چیز، به نفع ماست؟

اشپیگل‌هالتر طی مدت طولانی، تنها استاد سخنران «درک عمومی از ریسک» بود. به همین دلیل، از او بسیار سوال می‌شد که چطور با ریسک در زندگی خود کنار می‌آید. آیا او خطرات و سود احتمالی هر چیز را با دقت بسیاری محاسبه می‌کند؟

به‌عقیده این استاد دانشگاه، این نوع رویکرد محاسباتی، به ریسک به مثابه تجزیه و تحلیل نگاه می‌کند؛ اما نمی‌توان احساسات را از آن جدا کرد. در واقع، باید واکنش‌های درونی به رفتارهای شخصی را نیز در نظر گرفت. برای مثال، همه می‌دانیم که ورزش‌کردن خوب است و ۲۰ دقیقه فعالیت متوسط روزانه باعث افزایش طول عمر می‌شود. اما ممکن است شخصی ورزش‌های مختلفی را انجام دهد فقط به این دلیل که باعث خوشحالی و ایجاد حس خوب در او می‌شوند. حالا اگر کسی از ورزش خوشش نیاید، هیچ محاسبه آماری در دنیا نمی‌تواند او را مجبور به ورزش کند. به همین ترتیب، آمار رعب‌آور تصادفات موتورسواری هم باعث نمی‌شوند که کسی از آن اجتناب کند؛ بلکه حس خود شخص به موتورسواری، انجام دادن یا ندادن این کار را تعیین می‌کند.

مشکل رویکرد محاسباتی به ریسک، این است که همه‌چیز را در آمار خلاصه می‌کند. ما به کرات، با توصیه‌هایی مواجه می‌شویم که (برای مثال) می‌گویند نوشیدن هر میزان الکل خطر دارد یا رانندگی بی‌خطر وجود ندارد. اما این دلیل نمی‌شود که از همه بخواهیم در خانه بمانند و هیچ کجا نروند. حتی می‌توان گفت که زندگی بی‌خطر امکان‌پذیر نیست اما کسی نمی‌تواند بگوید که از همه چیز دست بکش.

همه‌چیز در زندگی، یک معادله است. با این حال، ممکن است ما برخی کارهای پرخطر را تنها به‌خاطر لذت شخصی انجام دهیم. شاید دخترها و پسرها بخواهند خوش بگذرانند اما آدم‌های مسن، بیشتر مستحق آن باشند.

به کارهایی فکر کنید که فقط به‌خاطر لذت و خوشامد شخصی انجام می‌دهید. هیچ‌کدام از این کارها را نمی‌توان در معادله گذاشت. شاید باید یک واحد جدید اندازه‌گیری ایجاد کنیم تا با آن، میزان لذت‌بردن از پرت‌کردن گلوله برف به دوست‌مان را اندازه بگیریم. اما متأسفانه، فعلاً امکانش را نداریم.

ما می‌توانیم هر چقدر بخواهیم، خوش بگذرانیم، اما از یک چیز حتمی است: اینکه زمان خوشی هم، نهایتاً به پایان می‌رسد. زندگی سگ خانگی را در نظر بگیرید. صبح با هیجان از خواب بیدار می‌شود، اگر ناراحت شود واق می‌کند و بعد خیلی سریع همه‌چیز را فراموش می‌کند و سراغ بازی‌اش می‌رود. او در لحظه زندگی می‌کند و می‌پذیرد که کنترلی بر زندگی ندارد اما با همان حس عدم قطعیت، به پارک می‌رود و همه‌جا را بو می‌کشد. وقتی زمان مرگش فرا برسد، در خود جمع می‌شود و بی‌سر و صدا از این دنیا می‌رود. ما هم همین‌طور هستیم. زمانی فرامی‌رسد که دیگر توان انجام‌دادن کارهای موردعلاقه‌مان را نداریم.

عدم قطعیت: مسئله‌ای مثبت یا منفی؟

عدم قطعیت، جزئی از زندگی و زندگی آدمی است. نمی‌توان از آن فرار کرد و نمی‌توان آن را دور زد. عدم قطعیت را تنها می‌توان پذیرفت و در کنار آن، از زندگی لذت برد. هیچ علم و روش محاسباتی نیز نمی‌تواند همه مسائل را برای ما روشن کند. پس بهتر است از جهل آگاهانه خود از نامعلوم‌ها، لذت ببریم!

پاسخ شما به ندانستن مسائل در زندگی‌تان چیست؟ آیا تلاش زیادی می‌کنید تا سر از همه مسائل درآورید یا با تلاش‌نکردن برای آگاهی‌یافتن از همه‌چیز کنار آمده‌اید؟ اگر روشی برای کنار آمدن بهتر با عدم قطعیت می‌شناسید، لطفاً با ما و دیگر خوانندگان «چطور» در میان بگذارید.

منبع: theguardian