برای بسیاری از کودکان، صبر کردن و منتظر ماندن کار آسانی نیست. یک جشن تولد یا مناسبت خاص کافی است تا از چند هفته قبل هیجان‌زده شوند و لحظه‌شماری کنند. اگرچه این ذوق و شور کودکانه برای ما بزرگ‌ترها دوست‌داشتنی است، اما گاهی «بی‌صبری» آن‌ها می‌تواند کار را برای والدین دشوار کند؛ از نق‌زدن سرِ آماده شدن شام گرفته تا جیغ و گریه در صف بستنی. سؤال بسیاری از ما این است که چرا کودکان صبور نیستند؟
در این مقاله قصد داریم ببینیم چرا کودکان صبور نیستند؟ چه عواملی در این موضوع تأثیرگذار است؟ در نهایت، چطور می‌توانیم مهارت صبر را به فرزندانمان آموزش دهیم.
چرا صبر کردن برای کودکان دشوار است؟
۱. تکامل و رشد ذهنی
کودکان در سنین پایین هنوز به طور کامل کنترل تکانه‌ها (Impulse Control) را نیاموخته‌اند و در حال توسعه‌ی توانایی‌های شناختی خود هستند. مغز در دوران کودکی به تدریج مهارت‌هایی مانند خودکنترلی را یاد می‌گیرد. بنابراین بی‌قراری و عجله‌ی آن‌ها تا حدی طبیعی است.
۲. ویژگی‌های شخصیتی و خلق‌وخوی فردی
بعضی کودکان ذاتاً صبورترند و برخی زودتر از دیگران بهانه می‌گیرند. خلق‌وخوی ذاتی هم نقش مهمی در چگونگی واکنش آن‌ها به شرایط انتظار دارد.
۳. تجربه‌ها و عادت‌های روزمره
اگر کودکی عادت کرده باشد که همیشه به‌سرعت به خواسته‌هایش برسد (مثلاً بلافاصله پس از هر نق‌زدنی، برایش خوراکی بخریم)، یاد می‌گیرد که انتظار نکشد و هر چه می‌خواهد را همان لحظه بخواهد.
آزمایش معروف مارشملو: راز بیتابی کودکان
یکی از مشهورترین مطالعات در این زمینه، «آزمایش مارشملو» است (Mischel & Ebbesen, 1970). در این آزمایش، به کودکان پیش‌دبستانی گفته می‌شد که می‌توانند یک مارشملو را همین حالا بخورند یا اگر صبر کنند تا پژوهشگر برگردد، دو مارشملو نصیبشان میشود.
نتیجه این بود که بیشتر کودکان سریعاً زنگ را می‌زدند تا پژوهشگر برگردد و همان یک مارشملو را بخورند. این رفتار به روشنی نشان می‌داد کودکان ترجیح می‌دهند «جایزه‌ی فوری» را دریافت کنند.
این همان وضعیتی است که ممکن است هریک از ما در خانه تجربه کنیم. به آن لحظه فکر کنید که کودکمان برای دریافت بیسکوییت، تماشای کارتون یا رفتن به پارک نمی‌تواند لحظه‌ای صبر کند و روی خواسته خود پافشاری میکند.
تفاوت‌های فرهنگی در صبر کردن
۱. مطالعه‌ی کودکان آلمانی در مقایسه با کودکان قوم نسو
پژوهشی جالب (Lamm et al., 2018) روی کودکان آلمانی و کودکان قوم «نسو» در شمال غربی کامرون انجام شد. نتایج نشان داد همان‌طور که کودکان آمریکایی در آزمایش اصلی مارشملو بی‌قراری می‌کردند، کودکان آلمانی هم در صبر کردن مشکل داشتند و مدام به دنبال راهی برای پرت کردن حواس خود بودند.
در مقابل، بالای ۷۰ درصد کودکان قوم نسو بدون دردسر تا پایان آزمایش منتظر ماندند. بعضی حتی همان‌جا به خواب رفتند! دلیل این تفاوت؟ تفاوت در فرهنگ نسو، کنترل احساسات و احترام به قوانین جمعی است. به کودکان نسویی صبر از کودکی آموزش داده میشود و بخش مهمی از هویت فرهنگی آن‌هاست. در نتیجه، توانایی «صبر کردن» برایشان چیز عجیب و غریبی نیست.
۲. مطالعه‌ی کودکان ژاپنی در مقایسه با کودکان آمریکایی
در پژوهشی دیگر (Yanaoka et al., 2022)، کودکان آمریکایی و ژاپنی در دو سناریوی مشابه مورد ارزیابی قرار گرفتند:
- نسخه‌ی مارشملو: مثل آزمایش کلاسیک، انتظار برای خوردن مارشملو بیشتر.
- نسخه‌ی کادو: انتظار برای باز کردن یک هدیه کادوپیچ‌شده.
نتیجه حیرت‌انگیز بود؛ در آزمایش مارشملو، کودکان آمریکایی خیلی سریع ناامید می‌شدند، اما کودکان ژاپنی آرام و خونسرد بودند و راحت صبر می‌کردند. در مقابل، در آزمایش هدیه، این‌بار کودکان ژاپنی بی‌قراری می‌کردند، اما کودکان آمریکایی خیلی راحت صبر می‌کردند تا وقت باز کردن هدیه برسد.
توضیح این تفاوت در فرهنگ هر کشور نهفته است. در ژاپن، کودکان عادت دارند هنگام غذاخوردن صبر کنند تا همه با هم غذا را شروع کنند. در زمینه‌ی هدیه گرفتن اما ماجرا متفاوت است. فرهنگ ژاپن به این شکل است که هدایا در طول سال و به‌صورت پراکنده و کم به کودکان داده میشود. در مقابل، اکثر کودکان آمریکایی عادت دارند هدایا را یکجا در روز تولد یا کریسمس دریافت کنند و از قبل می‌دانند باید تا روز موعود صبر کنند.
چطور به کودکان کمک کنیم صبر کردن را یاد بگیرند؟
خبر خوب این است که صبر کردن هم مانند هر مهارت دیگری قابل یادگیری است. بخشی از این مهارت در گروی خلق‌وخوی کودک است، اما بخش مهم آن به نحوه‌ی تربیت و ایجاد عادت‌های درست بستگی دارد. برای کمک به کودکان در یادگیری صبر می‌توانید از روش‌های زیر بهره ببرید:
قوانین و چارچوب‌های ثابت تعیین کنید
اگر انتظار دارید کودک تا آماده شدن شام صبر کند، هر روز این قانون را اعمال کنید. ثبات در اجرا باعث میشود کودک بفهمد «انتظار کشیدن» بخشی از روال عادی زندگی است و نه یک خواسته‌ی ناگهانی و موقتی.
زمان انتظار را برایشان سرگرم‌کننده کنید.
گاهی کودکان به خاطر «بلاتکلیفی» بی‌قراری می‌کنند. می‌توانید از بازی‌های ساده مثل شعر خواندن، شمارش اعداد، قصه‌گویی یا حتی یک صحبت کوتاه درباره‌ی روزی که سپری کرده‌اند استفاده کنید.
خودتان الگوی صبر باشید.
اگر پدر یا مادر هنگام ترافیک یا در صف خرید مرتب غر بزنند و بیتابی کنند، کودک هم یاد می‌گیرد همین رفتار را تکرار کند. سعی کنید در حضور فرزندتان صبور باشید و حتی با صدای بلند بگویید: «می‌بینم که صف طولانی است، اما صبر می‌کنم تا نوبتم شود.»
به کودکان حق انتخاب بدهید.
به جای اینکه آن‌ها را مجبور به انتظار کنید، گاهی فرصتی بدهید تا با پیامد رفتارشان روبه‌رو شوند. مثلاً بگویید: «می‌توانی همین حالا یک شیرینی بخوری یا اگر صبر کنی بعد از شام، دو تا خواهی داشت.» به این ترتیب، اهمیت پیامدها را یاد می‌گیرند.
تمرین‌های هدفمند طراحی کنید.
می‌توانید در فعالیت‌های روزمره تمرین صبر را بگنجانید؛ مثلاً در بازی‌های گروهی، هر بازیکن باید تا خواندن یک شعر کوتاه صبر کند تا نوبتش برسد. یا اگر کودکتان درخواستی دارد، بگویید: «تا زمانی که موسیقی در حال پخش است صبر کن، وقتی تمام شد انجامش می‌دهیم.»
قدردانی از صبر فرزندتان را فراموش نکنید.
وقتی کودک حتی زمان کوتاهی را با آرامش صبر میکند، او را تشویق کنید و بگویید: «آفرین! دیدی صبر کردی، آخرش هم کاری که می‌خواستی انجام شد؟» این بازخورد مثبت باعث میشود این رفتار تقویت شود.
صبر یک عادت است
تمام مطالعاتی که درباره‌ی صبر کودکان صورت گرفته نشان می‌دهد این مهارت به زمینه‌ی فرهنگی و عادت‌های روزمره بستگی دارد. اگر کودک در محیطی بزرگ شود که پیوسته انتظار برایش تعریف شده باشد، خیلی سریع‌تر این مهارت را یاد می‌گیرد. در مقابل، اگر همیشه با کوچک‌ترین بیتابی به درخواستش پاسخ داده شود، احتمالاً سخت‌تر یاد می‌گیرد که باید صبر کند.
بنابراین اگر می‌بینید فرزندتان در صبر کردن ضعیف عمل میکند، او را سرزنش نکنید. تغییر رفتار و شکل‌گیری عادت‌های جدید زمان‌بر است. شاید لازم باشد چندین بار نق‌زدن و گریه کردن او را تحمل کنید، اما اگر پافشاری کنید و از راهکارهای گفته‌شده بهره ببرید، به‌تدریج نتیجه‌ی آن را در صبر و آرامش فرزندتان خواهید دید.
