میکانیزم سرمایه گذاری در صندوق سرمایه گذاری خطر پذیر اسلامی

ارکان الگوی صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر اسلامی را در سه بخش گردآوری وجوه، سرمایه گذاری و استراتژی خروج می توان ترسیم کرد.
1- گردآوری وجوه
سرمایه گذاران صندوق را می توان در یک تقسیم بندی کلی به دو گروه سرمایه گذاران فردی و سرمایه گذاران نهادی تقسیم کرد. سرمایه گذاران فردی شامل افراد ثروتمندی است که مایل به تامین مالی پروژه های پرمخاطره مورد علاقه خود هستند و در مورد آنان اصطلاح فرشتگان کسب و کار که کارآفرینان موفق سابق هستند به کار می رود. سرمایه گذاران نهادی می تواند شامل دولت، بانک های تجاری، شرکت های بیمه، صندوق های بازنشستگی، صندوق های خیریه وقفی و شرکت های سرمایه گذاری شود.
عقد مناسب جهت گردآوری وجوه را می توان عقد مشارکت همراه با وکالت دانست. بدین نحو که سرمایه گذاران به هیئت مدیره صندوق اجازه می دهند تا به وکالت از طرف آن ها به جستجوی فرصت ها، ارزیابی طرح ها و سرمایه گذاری در شرکت های کارآفرین و نظارت بر عملکرد آن ها بپردازند. اجرت هیات مدیره می تواند درصدی از سود به دست آمده از فعالیت صندوق و یا هم به صورت پرداخت های مشخص تعیین شود آن گونه که برخی از صاحبنظران استفاده از عقد جعاله را پیشنهاد می کنند. ولی تجربه نشان داده است سیستم پاداش دهی بر اساس مشارکت از کارایی بیشتری برخوردار است.
از آن جایی که هیات مدیره در کنار تامین نیازهای مالی شرکت های کارآفرین  باید به ارائه خدمات حسابداری، مدیریتی، بازاریابی و حقوقی نیز بپردازند، بایستی از تخصص و تجربه کافی در زمینه های مزبور نیز برخوردار باشند.
2- سرمایه گذاری
پس از گردآوری وجوه در صندوق، نوبت به سرمایه گذاری در شرکت های کارآفرین و همکاری دوجانبه می رسد. به توجه به شاخص های سرمایه گذاری خطرپذیر مناسب ترین عقد در این جا عقد مشارکت مدنی است. سرمایه گذاری در شرکت های کارآفرین باید با مطالعه و موشکافی طرح های ارائه شده از سوی کارآفرینان، امکان پذیری و توجیه پذیری مالی، فنی و بازار همراه باشد.
مرحله عمر شرکت های کارآفرین به مراحل نوپایی، بلوغ و توسعه تقسیم می شوند. بهترین نمونه سرمایه خطرپذیر عمدتا در مراحل جنینی و ابتدایی است و پس از رسیدن بنگاه به مرحله بلوغ از آن خارج می شود؛ زیرا وقتی کسب و کار به مرحله بهره برداری می رسد ارزش آن چند برابر می شود. این فرایند ممکن است هفت الی ده سال را دربر بگیرد. مدیران صندوق به منظور نظارت بهتر، ارائه منابع مالی و سایر خدمات لازم را حداقل به حضور یک نماینده از طرف صندوق در هیات مدیره شرکت کارآفرین مشروط می کنند؛ زیرا سرمایه خطرپذیر تامین کنندگان آن را وادار به ایفاء نقشی فعال در هیئت مدیره شرکت های سرمایه پذیر می کند و طی کل دوره مشارکت، کارآفرین غیر از حمایت مالی نیازمند حمایت های مدیریتی و بازاریابی نیز می باشد.
بر اساس قانون سرمایه گذاری خطرپذیر که یک شرکت با مسئولیت محدود و سهامی خاص است، برخی از شرکاء نمی توانند قبل از موعد از صندوق خارج شده و سرمایه خود را درخواست کنند. اما آن ها می توانند سهم خود را به دیگر  شرکاء واگذار کنند و از این فرایند خارج شوند.
کارآفرینانی که طرح های خود را به منظور تامین مالی به صندوق ارائه می کنند، پس از تکمیل پرسشنامه به طور دقیق توسط آن ها، طرح هایشان وارد مرحله امکان سنجی می گردد و طرح ها از سوی تیم ارزیاب موظف شده از سوی مدیریت صندوق در سه بخش بازار، مالی، راهبردی و محیطی مورد ارزیابی و بررسی دقیق کتابخانه ای و میدانی قرار می گیرند. پس از تکمیل مراحل فوق، صندوق با کارآفرین وارد مشارکت شده و نماینده ای نیز در هیات مدیره شرکت کارآفرین تعیین می کند که دارای حق امضاء در کلیه اسناد و اوراق مالی شرکت خواهد بود. برخی پیشنهاد می کنند بخش هایی که صندوق مجاز به دخالت در آن ها است باید به طور شفاف در متن قرار داد مشخص شود.
بی گمان با توجه به انگیزه اکثریت سرمایه گذاران صندوق، سودآوری اقتصادی طرح ها در قسمت اعطای تسهیلات بایستی در اولویت قرار بگیرد ولی از آن جایی که بخشی از سرمایه صندوق می تواند از سوی صندوق های وقفی یا دولت تامین شود، طرح هایی که به متغیرهای اشتغال، خودکفایی و توسعه منطقه ای کمک می کنند می توانند از عنایت ویژه ای برخوردار باشند. این مسائل را باید طبق استراتژی تدوین شده از سوی مؤسسان صندوق دنبال کرد.
3- خروج
تخصص شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر در فروش سهام خود از طریق انتخاب استراتژی مناسب خروج، اصلی ترین عامل موفقیت در این صنعت پرریسک است. هدف اصلی یک سرمایه گذار خطرپذیر در صورتی که همه مراحل با موفقیت طی گردد، حداکثر سازی بازده مالی خود از طریق خروج از سرمایه گذاری از طریق فروش سهم خود می باشد و مجددا شاید همین فرایند را برای شرکت دیگری تکرار نماید. توان نقدشوندگی تاثیر شگرفی بر گستره فعالیت این صنعت دارد.
– مشارکت کاهنده
یکی از گزینه های خروج پیش روی صندوق، مشارکت کاهنده است که به مقتضای آن از ابتدای امر شرکت کارآفرین و صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر اقدام به عقد قرارداد مشارکت و قرار دادن حق اختیار خرید به صورت شرط ضمن عقد برای کارآفرین می نمایند. این امر بدین معنا است که قرارداد همکاری شامل گزینه ای است که تحت آن صندوق از نظر قانونی و تحت شرایط قرارداد ملزم است به صورت دوره ای و متناوب، خرید بخشی از سهم خود را به کارآفرین پیشنهاد کند و رفته رفته به مرور زمان سهم صندوق در شرکت کارآفرین به صفر می رسد و کارآفرین کنترل کامل شرکت خود را به دست می آورد. این روش با روحیه استقلال طلبی کارآفرین نیز همخوانی دارد. یکی از مزایای مشارکت کاهنده این است که معمولا شریکی که قرار است سرانجام با خرید سهم شریک دیگر مالک کل شود خودش اجرای طرح را به عهده دارد، در نتیجه دقت و وقت کافی را صرف می کند تا کارایی را بالا ببرد و زمینه استفاده بهینه از منابع را فراهم سازد. به تبع آن صندوق با بازیافت سرمایه اولیه سرمایه گذاران خود و کسب سود لازم، وارد سرمایه گذاری در پروژه ای جدید می شود. بنابراین تامین کننده منابع مالی کارآفرینان، به منبع مولدی برای پروژه های جدید و افزایش دهنده تعداد کارآفرینان تبدیل می گردد.
– قبضه مالکیت
گاهی فروش شرکت به یک خریدار استراتژیک می تواند از سود بالایی برخوردار باشد. اقدام شرکت خریدار ممکن است با انگیزه های مختلفی از قبیل تنوع فعالیت ها و افزایش سهم در بازار همراه باشد. شرکت خریدار معمولا از شرکت کارآفرین بزرگتر است و نقش شرکت مادر را ایفا می کند. طی این فرایند ممکن است تیم مدیریت شرکت کارآفرین کلا منحل شود و یا هم بنابه تشخیص خریدار به فعالیت خود ادامه بدهد.
– عرضه عمومی اولیه
یکی از عمده ترین گزینه های خروج برای سرمایه گذاران خطرپذیر عرضه عمومی اولیه یا IPO است که البته موفقیت آن به رونق بازار سرمایه کشور ارتباط تنگاتنگی دارد. طی بیست سال اخیر سهام حدود 3000 شرکت متکی به سرمایه خطرپذیر در بورس های آمریکا ارائه شده است که یکی از این موفق ترین نمونه ها سهام سایت آمازون است. در صورت عرضه عمومی و فروش سهام درآمد مناسبی نصیب اعضای صندوق و کارآفرینان موسس شرکت می شود. اگر عملکرد شرکت مناسب بوده باشد سرمایه گذاران خطرپذیر از این استراتژی خروج بیشتر استقبال می کنند. سوال این است که وقت مناسب برای عرضه عمومی سهام شرکت کارآفرین چه زمانی است؟ متخصصین می گویند هنگامی که شرکت از رشد EPS (سود کل تقسیم بر تعداد سهم پس از کسر مالیات) برخوردار است و انتظار می رود حداقل وضعیت مشابهی نیز در آینده ادامه یابد، در کنار تامین استانداردهای مورد نظر موسسات کارگزاری، بهتر است عرضه عمومی انجام شود. این فرایند هزینه بر است و ممکن است برای سهامداران عمده محدودیت هایی را سبب شود.