درد احساسی است که همه ما تجربه‌اش می‌کنیم، اما مدیریت درد به آن آسانی که فکر می‌کنیم نیست. با اینکه این احساس یکی از شایع‌ترین علامت‌های بیماری است، بیشتر اوقات به‌درستی درک و درمان نمی‌شود. دلیل این مسئله این است که تجربه هر فرد با فرد دیگر تفاوت دارد. در این مقاله، شایع‌ترین انواع درد را بررسی و راهکارهایی برای مدیریت آنها مطرح می‌کنیم. با ما همراه باشید.
منظور از مدیریت درد چیست؟
مدیریت درد یعنی کنترل، کاهش یا رفع درد که می‌تواند ساده یا پیچیده باشد و این مسئله به علت درد بستگی دارد. دامنه گسترده‌ای از مهارت‌ها و روش‌ها برای درمان درد بیماران استفاده می‌شوند، مثلا:
- مداخله‌های درمانی؛
- استفاده از دارو؛
- فیزیوتراپی؛
- مشاوره روانشناسی؛
- طب سوزنی؛
- ارجاع به سایر متخصصان.
انواع درد
درد اصطلاحی کلی است که می‌تواند هرگونه احساس ناخوشایند و آزاردهنده در بدن را توصیف کند. درد انواع و علل مختلفی دارد، اما می‌توان در زمینه مدیریت درد آن را به هشت گروه کلی تقسیم شود:
- درد حاد؛
- درد مزمن؛
- درد ناگهانی؛
- درد استخوان؛
- درد عصب؛
- درد خیالی؛
- درد بافت نرم؛
- درد ارجاعی.
۱. درد حاد
این نوع درد ناگهانی شروع می‌شود و برای مدت کوتاهی ادامه دارد، مثلا چند دقیقه، چند ساعت، چند روز و گاهی ۱ یا ۲ ماه. معمولا اینها عوامل درد حاد هستند:
۲. درد مزمن
درد مزمن بیش از ۶ ماه بیمار را آزار می‌دهد و در این مدت بیشتر روزها حس می‌شود. این درد ممکن است ابتدا به‌شکل درد حاد شروع شود، اما مدت‌ها پس از التیام جراحت یا عارضه اولیه ادامه پیدا کند. درد مزمن می‌تواند کم یا شدید باشد و معمولا به‌سبب این عارضه‌هاست:
درد مزمن می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد و او را از کارکردن و انجام فعالیت‌های فیزیکی باز دارد. در بعضی افراد، این مسئله به افسردگی یا انزوای اجتماعی منجر می‌شود.
۳. درد ناگهانی
درد ناگهانی در افرادی رخ می‌دهد که از داروهای مسکن استفاده می‌کنند تا درد مزمن ناشی از آرتروز یا سرطان را کاهش بدهند، اما با افزایش ناگهانی و کوتاه درد مواجه می‌شوند. این نوع درد به‌نام درد موجی هم شناخته می‌شود و می‌تواند بر اثر ورزش یا فعالیت جسمانی، سرفه، بیماری، استرس یا در فاصله دوزهای داروی مسکن ایجاد شود. این درد معمولا بسیار شدید است و مکان درد با مکان اولیه درد مزمن فرقی ندارد.
۴. درد استخوانی
این درد باعث حساسیت به لمس یا احساس ناراحتی در یک یا چند استخوان می‌شود و در حین فعالیت یا استراحت رخ می‌دهد. درد استخوان معمولا به‌سبب بیماری‌ها یا عارضه‌هایی است که بر ساختار یا عملکرد استخوان اثر می‌گذارند، مثلا:
- سرطان؛
- شکستگی؛
- عفونت؛
- سرطان خون؛
- کمبود مواد معدنی؛
- کم‌خونی داسی‌شکل؛
- پوکی استخوان.
همچنین بسیاری از زنان باردار ممکن است درد استخوان لگن را احساس کنند.
۵. درد عصب
درد عصب به‌علت آسیب یا التهاب اعصاب ایجاد می‌شود. این درد معمولا دردی نافذ مانند درد سوزش یا بریدگی توصیف می‌شود. بعضی افراد این درد را مانند شوک الکتریکی می‌دانند و معمولا در شب بیشتر احساس می‌شود.
درد عصب می‌تواند به‌شدت در زندگی فرد اختلال ایجاد کند و بر خواب، کار و میزان فعالیت‌های جسمانی آنها اثر بگذارد. این نوع درد معمولا به سرما حساس است و می‌تواند با کوچک‌ترین تماس شدت بگیرد. بیشتر افراد مبتلا به درد عصبی مزمن دچار اضطراب یا افسردگی می‌شوند.
از علل شایع درد عصب می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- اعتیاد به الکل؛
- آسیب به مغز، اعصاب یا نخاع؛
- سرطان؛
- مشکلات عروقی؛
- دیابت؛
- قطع عضو؛
- ام‌اس؛
- سکته؛
- کمبود ویتامین بی۱۲.
۶. درد خیالی
در این نوع درد، فرد درد را از طرف عضوی حس می‌کند که دیگر وجود ندارد. درد خیالی در افرادی شایع است که عضوی از بدن خود را از دست داده‌اند. در گذشته پزشکان اعتقاد داشتند این درد ریشه روان‌شناختی دارد، اما حالا متوجه شده‌اند که در نخاع و مغز ریشه دارد. این درد معمولا با گذر زمان کاهش می‌یابد، اما مدیریت درد خیالی برای بسیاری از افراد کار دشواری است.
۷. درد بافت نرم
این درد یا آزردگی ناشی از آسیب یا التهاب عضلات، بافت‌ها یا تاندون‌هاست. معمولا درد بافت نرم با تورم یا کبودی همراه می‌شود و بیشتر اوقات بر اثر این موارد است:
- درد کمر یا گردن؛
- التهاب کیسه‌های مفصلی؛
- درد بافت عضلانی؛
- آسیب به مفاصل شانه؛
- درد نشیمنگاه؛
- آسیب‌های ورزشی مانند پیچ‌خوردگی یا کشیدگی.
۸. درد ارجاعی
این درد در ناحیه خاصی حس می‌شود، اما ناشی از جراحت یا التهاب ناحیه یا عضو دیگری است. مثلا:
- حین حمله قلبی، درد ارجاعی در گردن، شانه چپ و پایین دست راست حس می‌شود.
- آسیب یا التهاب لوزالمعده معمولا به‌صورت درد مداوم در بالای شکم حس می‌شود و به پشت نیز می‌رسد.
- درد پاره‌شدن طحال در قسمت پشتی شانه حس می‌شود.
دلیل درد ارجاعی این است که شبکه‌ای از اعصاب محیطی به بافت‌های مختلف می‌روند. وجود جراحت در یک ناحیه از این شبکه، می‌تواند توسط مغز به اشتباه تفسیر شود و از ناحیه‌ای دیگر به نظر برسد.
تشخیص نوع درد
گاهی تشخیص دقیق نوع درد می‌تواند دشوار باشد. با استفاده از یک فهرست می‌توانید نوع درد و سایر جزئیاتش را مشخص کنید.
روش‌های مدیریت درد بدون دارو
روش‌های غیردارویی زیادی برای مدیریت درد وجود دارند. معمولا ترکیب این درمان‌ها اثر بیشتری دارد. در ادامه چند نمونه از روش‌های غیردارویی نوشته شده‌اند.
- سرما یا گرما: پس از آسیب، سریع از کمپرس سرد استفاده کنید تا التهاب را کاهش دهید. کمپرس گرم برای کاهش درد عضله مفصل بهتر است.
- ورزش‌درمانی: پیاده‌روی، نرمش، ورزش‌های هوازی و قدرتی می‌توانند در کاهش درد مؤثر باشند و باعث تقویت روحیه شما شوند. بهتر است آهسته پیش بروید و زیاده‌روی نکنید.
- ماساژ: این نوع درمان برای جراحت‌های بافت نرم مناسب است و نباید برای درد مفصلی انجام شود. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند ماساژ روش خوبی برای مدیریت درد است، اما نباید طولانی‌مدت استفاده شود.
- روش‌های مدیریت استرس و آرامش‌بخشی: مدیتیشن و یوگا جزو این دسته هستند.
- درمان شناختی‌رفتاری: این نوع درمان روان‌شناختی می‌تواند به شما کمک کند نحوه تفکر، احساسات و رفتارهای خود را در مواجهه با درد تغییر دهید. این روش برای مدیریت درد مزمن اهمیت زیادی دارد.
- طب سوزنی: این روش از طب سنتی چینی گرفته شده و منظور از طب سوزنی، فروکردن سوزن‌هایی باریک در نقاط خاصی از پوست است. هدف از این کار ایجاد تعادل در بدن و افزایش قدرت التیام آن با ایجاد مسکن‌های طبیعی (اندورفین‌ها) است. طب سوزنی در بعضی افراد باعث کاهش شدت درد می‌شود و به آنها اجازه می‌دهد فعالیت‌های لازم را انجام بدهند. با این حال، تحقیقات درباره تأثیر این روش بر مدیریت درد به نتیجه خاصی نرسیده است.
- شوک‌درمانی: این روش با عبوردادن جریان‌های ضعیف الکتریسیته از پوست، باعث ایجاد پاسخ تسکینی بدن می‌شود. هنوز تحقیقات کافی برای اثبات تأثیر روش شوک‌درمانی انجام نشده‌اند، اما بعضی افراد که از درد مزمن رنج می‌برند، توانسته‌اند با این روش دردشان را کاهش بدهند.
مدیریت درد به روش‌های دارویی
بسیاری از افراد با استفاده از داروهای مسکن درد خود را کاهش می‌دهند. انواع مسکن‌ها عبارت‌اند از:
- پاراستامول (Paracetamol): این دارو اولین گزینه پیشنهادی برای مدیریت درد کوتاه‌مدت است.
- آسپرین: از آسپرین برای تسکین درد ملایم تا متوسط (مثلا درد قاعدگی یا سردرد) و کاهش تب استفاده می‌شود.
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شوند، مثلا ایبوپروفن.
- داروهای اوپیوئیدی مانند کدئین، مورفین و اکسی‌کودون: این داروها برای دردهای شدید و مدیریت درد در بیماران سرطانی استفاده می‌شوند.
- بی‌حس‌کننده‌های موضعی (قطره، اسپری، کرم یا داروهای تزریقی): هنگامی استفاده می‌شوند که دسترسی به اعصاب آسان است.
- بعضی داروهای ضدافسردگی و ضد تشنج: برای انواع خاصی از درد مثل درد عصب استفاده می‌شوند.
نکات مهم درباره استفاده از داروهای مسکن
برای مدیریت درد حتی داروهای بدون نسخه را نیز با احتیاط مصرف کنید و همیشه سعی کنید پیش از مصرف هر دارویی، با پزشک خود مشورت کنید. به‌طور کلی پیشنهاد می‌کنیم این موارد را در نظر داشته باشید:
- در دوره بارداری، هیچ داروی مسکنی را بدون مشورت پزشک مصرف نکنید. بعضی از این داروها می‌توانند از طریق جفت به جنین منتقل شوند و برای او خطرناک باشند.
- افراد مسن باید بیشتر احتیاط کنند، زیرا ممکن است دچار عوارض بیشتری بشوند. مثلا استفاده از آسپرین برای درد مزمنی مانند آرتروز، می‌تواند باعث خونریزی شدید زخم معده شود.
- هنگامی که مسکن بدون نسخه می‌خرید، درباره داروهای دیگر خود با داروساز صحبت و دارویی انتخاب کنید که تداخلی با داروهای دیگر نداشته باشد و برای شما خطری ایجاد نکند.
- بیش از یک داروی بدون نسخه را بدون مشورت با پزشک یا داروساز خود مصرف نکنید. این کار می‌تواند باعث مسمومیت دارویی شود. مثلا بسیاری از داروهای سرماخوردگی و آنفولانزا پاراستامول دارند و باید دقت کنید داروی دیگری که پاراستامول دارد مصرف نکنید.
- در صورت بروز آسیب در حین ورزش، برای درمان به پزشک مراجعه کنید.
- اگر به بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی یا دیابت مبتلا هستید، پیش از مصرف داروهای بدون نسخه با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
سخن پایانی
روش‌های مختلفی برای مدیریت درد وجود دارد که هرکدام از مناسب نوعی از درد هستند. مهم است بدانید که تنها روش رهایی از درد استفاده از مسکن و دارو نیست و روش‌های درمانی غیردارویی و ورزشی زیادی وجود دارند.