در حالی که گفتگوهای صلح افغانستان با رکود مواجه شده، طالبان به حملات تهاجمی خود ادامه می‌دهند. احتمال تامین صلح در افغانستان پس از خروج نیروهای آمریکایی در چه حد است؟
بنای یادبود ساده‌ای در شمال افغانستان هست که لبه سخت و تیز دارد و از قطعات مرمر با رگه‌های سیاه ساخته شده که یادآورنده فصل تاریکی از برهه مهم تاریخی این بخش از کشور است.
در این زمان، در حالی که آمریکا به پایان طولانی‌ترین جنگ خود نزدیک میشود، مناسب به نظر می‌آمد که هیأتی از افسران ارشد نظامی آمریکایی و افغان برای ادای احترام به آرامگاه یک افسر ۳۲ ساله آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در این نقطه برای دقایقی توقفی داشته باشند. این افسر نخستین آمریکایی بود که در جنگی برای سرنگونی طالبان در ۲۰۰۱ کشته شد.
روی این سنگ‌بنای مرمرین به خط فارسی و انگلیسی درباره مایک اسپن که در نبردی خونین در نوامبر همان سال کشته شد، نوشته شده: “قهرمانی که جان خود را برای آزادی؛ برای افغانستان و برای ایالات متحده آمریکا فدا کرد.”
نوزده سال پس از آن و پس از مرگ بیش از ۳۵۰۰ تن از نیروهای ائتلاف و کشته شدن بیش از ۱۱۰ هزار افغان در حالی که شمارش معکوس برای خروج تدریجی آخرین سربازان نیروهای ایالات متحده و ناتو از افغانستان سرعت می‌گیرد، نگرانی اصلی جلوگیری از فرجامی آشفته است، یعنی در بدترین حالت سقوط دیگرباره این کشور به جنگ داخلی.
تمام جوانب باید خشونت‌ها را کاهش دهند
جنرال اسکات میلر، فرمانده نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان می‌گوید: “آنچه ما می‌خواهیم انجام دهیم جلوگیری از وضعیتی است که منجر به نتایج منفی شود و تمام تلاش ما بر این نکته متمرکز است که افغانستان دوباره به سوی جنگهای داخلی پیش نرود و شرایط از این بدتر نشود.”
گروه طالبان در حال حاضر بیشترین قدرت را از ۲۰۰۱ میلادی به این طرف دارد و با وجود امضای توافقنامه صلح با آمریکا در ماه فبروری سال روان به حملات تهاجمی خود در ولسوالی‌های افغانستان ادامه می‌دهند، پیمانی که برای مردمی جنگ‌زده و خسته از جنگ امیدوار کننده بود، اما وضعیت به طور روزافزونی بدتر شده است.
جنرال میلر در یک گفتگوی اختصاصی با بی‌بی‌سی در جریان دیدارش از پایگاه مشترک نیروهای آمریکایی و افغان گفت، خشونت‌ها باید کاهش یابد. او در حال حاضر با رهبران نظامی و غیرنظامی صحبت می‌کند تا درباره بهترین نحوه ممکن انتقال اطمینان حاصل کند.
جنرال میلر می‌گوید: “به طور ویژه از طالبان می‌خواهم که سطح خشونت‌ها را کاهش دهند و نمی‌خواهم یک جانبه باشم، بلکه از تمام طرف‌های درگیر می‌خواهم تا خشونت‌ها را کاهش دهند.”
براساس توافق صلح آمریکا و طالبان که بعد از یک سال مذاکرات نفس گیر در دوحه قطر به امضاء رسید، انتظار می‌رود آخرین نیروهای ۴۵۰۰ نفری آمریکا و ۶۱۰۰ نیروی وابسته به ناتو سال آینده میلادی افغانستان را ترک کنند.
اما در این توافق نامه آمده است که این منوط به انجام تعهداتی از جمله تمام ارتباطات با گروه‌های افراطی مانند القاعده از سوی طالبان است.
آنها می‌خواهند اطمینان حاصل کنند که افغانستان دوباره به پناهگاه اصلی این گروه‌ها مبدل نمی‌شود و حملات شبیه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ که نیروهای ناتو را درگیر این تعامل مهم و پرهزینه کرد، تبدیل نخواهد شد.
از ماه فبروی که توافق میان آمریکا و طالبان امضا شده تاکنون حتی یک سرباز آمریکایی در حملات طالبان کشته نشده است؛ اما اشاره این توافقنامه به کاهش خشونت علیه نیروهای افغان مبهم است و اکنون این توافقنامه به کانون تفسیر و استدلال‌های متناقضی مبدل شده است.
همین مسئله باعث میشود که جنرال میلر و زلمی خلیلزاد، نماینده آمریکا در امور صلح افغانستان به طور مداوم به شهرهایی از جمله دوحه و نیز پایتخت‌های تاثیر گذار منطقه در امور افغانستان، در سفر باشند.
در همین حال سربازان در حال خدمت از بحث درباره حساسیت‌های انتخابات پر سر و صدا در کشورشان آمریکا و همچنین دگرگون پذیری سیاست فرمانده کل ارتش و تمایل او به سیاست‌های ناپایدار و توییت‌های غیر قابل پیش‌بینی او، خودداری می‌کنند.
آیا سربازان آمریکایی “تا کریسمس در کشور خود شان خواهند بود؟“
یکی دیگر از پیام‌های رسانه‌ای در شبکه اجتماعی که از جانب دونالد ترامپ ماه گذشته در توییتر “شلیک” شد، تماس‌های تلیفونی از واشنگتن به خط مقدم جنگ را در پی داشت، این بود: “ما باید همان تعداد اندک باقیمانده از مردان و زنان شجاع خود را که در افغانستان خدمت می‌کنند، تا کریسمس در خانه‌های شان داشته باشیم.”
جنرال میلر به سوالی در مورد این که آیا جدول زمانی خروج سربازان در اوایل ماه مه در این مورد هنوز یک هدف معتبر است، با درایت پاسخ داد:”آن تصمیم‌ها سیاسی است.”
“ما توصیه‌های نظامی می‌کنیم و من این کار را برای رهنمود سیاستمداران و دیدگاه در مورد روند صلح می‌گذارم.”
توافقنامه آمریکا با طالبان در عین حال زمینه مذاکرات تاریخی بین الافغانی را فراهم کرده که ماه گذشته بین طالبان و هیأت مذاکره‌کننده دولت آغاز شد.
به نظر می‌رسد این یک شروع دلگرم‌کننده مبنی بر تعهد برای تمرکز روی میز مذاکره به جای جنگ را برجسته می‌کند.
اما بن‌بست موجود روی مباحث حساسی مثل قوانین اسلامی، ذهن‌ها را متوجه خطرات شکست این مذاکرات کرده است.
حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان هنگام گفتگو با من در صحن پر از گل و محوطه سبز در داخل ارگ که از نظر امنیتی به شدت محافظت‌شده است تأکید کرد که “همه تلاش خود را می‌کنیم تا به صلح با طالبان به عنوان یک فرصت نگاه کنیم”.
او گفت: “اما صلح و جنگ با هم پیش می‌روند و ما همچنین برای سناریوهای دیگر آماده می‌شویم.”
در خارج از این قلعه باشکوه (ارگ) ساخته شده در قرن نوزدهم که با دیوارهای سنگی قدیمی و حلقه‌های فولادی جدید استوار شده است، مردم در سراسر افغانستان نسبت به تهاجم طالبان به شهرهای مهم، از جمله خود کابل به شدت نگرانند.
اما بازدید جنرال میلر در این هفته از ولایت فراه در غرب، مانند توقف اخیر وی در پایگاه “قلعه جنگی” در بلخ ، بخشی از تشدید تلاش‌ها برای نشان دادن ادامه حمایت ایالات متحده از افغانستان است؛ در حالی که عقربه‌های ساعت برای خروج نیروهای آمریکایی در واشنگتن آهنگ متناقضی دارد.
در هر توقف فرماندهان نظامی، افسران نظامی و غیرنظامی افغان و آمریکایی، در محافل بر روی صندلی های راحت با در نظر داشت حفظ فاصله اجتماعی به خاطر ویروس کرونا، قدرت نیروهای امنیتی افغانستان در برابر شورشیان طالبان را که به زندگی افغان‌ها ربط دارد، ارزیابی می‌کنند و در مورد آن بحث می‌کنند.
اگر چه جزئیات مربوط به مسایل امنیتی در هر ولایت افغانستان متفاوت است، اما جهت و خطرات آن تقریباً یکسان است. نیروهای امنیتی افغانستان از جمله نیروهای ویژه در برخی نبردها شکست می‌خورند و متحمل و تلفات می‌شوند. در حال حاضر برد آنها در حمایت از نیروهای هوایی آمریکا است که در میدان‌های جنگ میان نیروهای دولتی و طالبان تفاوتی ایجاد کرده است.
“ما در فراه در حالت محاصره مانده‌ایم” جمله‌ای بود که به عنوان دلیلی برای درخواست کمک از یک جنرال آمریکایی مطرح می‌شد. جنرالی که در مورد مسیرهای دشوارگذر از نظر امنیتی برای نیروهای افغان صبحت می‌کرد.
جنرال ایوب سالنگی، که جنرال میلر را در ماموریت تازه‌اش برای بازدید مناطق مختلف در افغانستان همراهی می‌کند، با ژستی شجاعانه‌ای با اشاره به جنگهای قبلی مجاهدین تحت حمایت غرب علیه ارتش مورد حمایت شوروی در دهه ۱۹۸۰ گفت: “اکنون شرایط دشوارتر است، اما ما قبلاً با شرایط بدتری نیز روبرو شده ایم و رهبران افغانستان این کار را دوباره انجام خواهند داد.”
احتمال زیاد جنگ داخلی
اما سقوط کشور به جنگ پرهرج و مرج داخلی در میان جناح‌های مسلح که پس از عقب نشینی شوروی در سال ۱۹۸۹ اتفاق افتاد، نیز در حافظه افغان‌ها هنوز به طور برجسته‌ای باقی است.
“نگرانی شخصی من از ناکامی خود ماست.” این را حمدالله محب در پاسخ به پرسش من از دغدغه اصلی خود گفت.”
وی در هشدار جدی مبنی بر اینکه تهدید به جنگ داخلی “بسیار محتمل” است ، تأکید کرد که رهبری دولت همه تلاش خود را برای جلوگیری از آن به خرج می‌دهد.
نیروی هوایی ایالات متحده، یکی از قدرتمندترین سلاح‌ها در جنگهای افغانستان است که در ماه جاری مسیر جنگ را تغییر داده است به ویژه زمانی که جنگجویان طالبان با حمله به نیروهای دولتی در ولایت استراتیژیک هلمند قدرت این نیروها و حامیان آمریکایی شان را آزمودند و ایست‌های بازرسی دولت را در اطراف شهر لشکرگاه درهم شکستند.
آقای محب می‌پذیرد که “کمک آمریکایی‌ها در هلمند بسیار حیاتی بود.” اما در مورد گمانه‌زنی ها مبنی بر حمله جنگجویان طالبان به مراکز ولایت‌ها پس از توقف حملات هوایی آمریکایی‌ها وی تأکید کرد که نیروهای امنیتی افغانستان “همه جنگ‌ها را انجام داده اند” و پیشرفت مداوم در جبهه‌های دیگر از جمله آموزش خلبانان خود افغانستان برای هواپیماهای جنگی دولت ادامه خواهد داشت.
حملات هوایی آمریکا در هلمند، اتهامات خشمگینانه طالبان مبنی بر نقض توافقنامه آمریکایی‌ها با آنها را درپی داشت.
جنرال میلر با اشاره به این موضوع تاکید کرد: “در صورت ادامه حملات طالبان از نیروهای امنیتی افغانستان دفاع خواهیم کرد”.
او افزود که ما بسیار خویشتنداری نشان داده‌ایم، زیرا در تلاش هستیم روند صلح کارساز باشد.
برچیده شدن پایگاه‌های آمریکا
اما با گذشت هر ماه، نشانه‌هایی نیز وجود دارد که ارتش مقتدر آمریکا سرانجام در حال جمع کردن وسایل خود برای خروج از افغانستان است.
در بگرام، بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در این کشور که طی سال‌ها به شهرکی مبدل شده، هلی‌کوپترها و هواپیماهای حمل و نقل نظامی برای انتقال سخت افزارهای نظامی بزرگ به طور مداوم حضور دارند. سرنوشت این محوطه وسیع هنوز نامشخص است، اما یک حصار امنیتی قابل انتقال در فاصله حدود چندین زمین فوتبال به عقب کشیده شده است.
در همین حال زندگی روزمره و جنب و جوش مردم در این منطقه هم در حال کمرنگ شدن است. برخی از مغازه‌هایی که از فروش مازاد ارتش آمریکا در این جا از چکمه‌های تقریباً جدید تا کمپیوتر و دستگاه‌های ورزشی سود خوبی به دست آوردند، اکنون مسدود شده‌اند.
ملک، که مانند ده‌ها هزار نفر دیگر از ساکنان بگرام در پایگاه و اطراف آن کار می‌کرد، در خیابان با ما سر صحبت را باز کرد.
او گفت: “من حلقه ازدواجم را فروختم، زیرا پول و چیز دیگری در خانه ندارم. “
ملک ۲۸ ساله هنگامی که روی سطح ترک‌خورده سیمانی که قبلاً از جمله محوطه پایگاه بود ایستاده بود، به من گفت:”من آن را برای خرید غذا برای فرزندانم فروختم.”
بیم در چهره او محسوس بود.
وی با صدای بلند و هشدارآمیز گفت: “طالبان صد در صد اینجا هستند.”
در افغانستان اکنون یک حس عمیق عدم اطمینان نسبت به آینده از جمله آنچه که نتیجه انتخابات پیشرو در آمریکا برای این کشور به ارمغان خواهد آورد، وجود دارد. چه ترامپ برنده انتخابات شود چه بایدن، هر کدام رویکردهای مختلفی را برای خروج سربازان شان روی دست خواهد گرفت و به نظر می‌رسد که به طور حتم به زودی پایان این ماموریت فراخواهد رسید.
خطوط قرمز اصلی واشنگتن با ارزیابی در مورد تهدیدات امنیتی به خود آمریکا ترسیم خواهد شد حتی اگر مذاکرات صلح افغانستان ادامه یابد، همانطور که احتمالش می‌رود؛ اما با شمارش معکوس فرمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان به فکر به جا ماندن میراثی است که در صدر اولویت‌های افغان‌ها نیز هست.
نویسنده: لیز دوست؛ خبرنگار ارشد بین‌المللی بی‌بی‌سی
