نویسنده: مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی
روز شنبه ۲۵ دلو ۱۳۹۹ هـ.ش انفجار یک تانکر حامل مواد سوخت در گذرگاه مرزی میان اسلام قلعه افغانستان و دوغان ایران سبب بروز آتش سوزی بزرگ و انفجار مهیبی گردید، که به نابودی حدود ۵۰۰ موتر بزرگ حمل نقل و تانکرهای حامل مواد سوخت انجامید و خساراتی بالغ بر صدها میلیون دالر به بار آورد. این آتش سوزی ساعت‌ها ادامه یافت، که و زیان های مالی و جانی در پی داشت مسوولان گفته اند که ۱۷ تن زخمی شده اند، برای مهار آتش کشور همسایه ایران نیز ازطریق هوا و زمین کمک‌های خود را شریک نمود، مقامات محلی ولایت هرات در نخستین ساعات این آتش سوزی اعلام کردند که امکانات مورد نیاز برای مهار این آتش سوزی در این ولایت وجود ندارد. گذرگاه اسلام قلعه در حدود ۱۲۰ کلیومتر غرب هرات واقع شده و یک مسیر اصلی ترانزیتی بین افغانستان و ایران است.
گستردگی حادثه
اتاق تجارت افغانستان می گوید: خسارات ناشی از این رویداد به تاجران به مراتب بیشتر از آنچه در اوایل گزارش داده شد میباشد. خان جان الکوزی، از مسولان اتاق تجارت و سرمایه گذاری کشور گفت که صدها میلیون دالر کالای تجاران افغان در آتش سوزی گمرک اسلام قلعه نابود و یک هزار موتر در آتش سوخته است. آقای الکوزی همچنان به تاریخ ۳۰ دلو روز پنج‌شنبه در یک نشست خبری در ولایت هرات بیان نمود که آتش سوزی در اسلام قلعه باعث گردید که ۲۵ درصد اجناس به خصوص مواد سوخت در سراسر افغانستان گرانتر شود، در کنار آن خساره را که بخش خصوصی با این آتش سوزی مقابل شده اند، بیشتر از حد تصور میباشد.
مقام‌های محلی ولایت هرات در نخستین ساعات این آتش سوزی اعلام کردند که امکانات مورد نیاز برای مهار این آتش سوزی در این ولایت وجود ندارد و به همین دلیل خواستار کمک از ایران شده اند.
یونس قاضی زاده، رئیس اتاق تجارت و سرمایه گذاری هرات این حادثه را یک «سونامی» یاد کرد و در سخنرانی خود بیان کرد که دولت موضوع اسلام قلعه را بصورت سطحی محاسبه نمود در حالیکه در چند ماه آینده حکومت افغانستان از خرابی هایی که این آتش سوزی برپا کرده به صورت دقیق خواهد فهمید، به گفته او کسانی که اموال و موترهای شان در آتش سوخت، سال‌ها زحمت کشیده بودند تا قادر به پیدا کردن آن شدند.
رئیس جمهوری اسلامی افغانستان هیئت همه شمول به رهبری معین عواید و گمرکات وزارت مالیه، عضویت معین وزارت صنعت و تجارت، معاون اداره لوی څارنوالی، رئیس اتاق تجارت و سرمایه گذاری، نماینده دفتر شورای امنیت ملی، نماینده ریاست عمومی امنیت ملی، نماینده وزارت امور داخله، رئیس اتاق صنعتکاران، رئیس عمومی گمرکات، رئیس اتحادیه ترانسپورت و والی هرات موظف ساخته است تا در مورد چگونگی وقوع حادثه، ارزیابی خسارات آن تحقیق نموده راپورشان را به مقام ریاست دولت تقدیم نمایند.
عوامل وقوع آتش سوزی
ریاست اتاق تجارت و سرمایه گذاری هرات طی گزارشی، عوامل عمده وقوع حادثهء آتش سوزی را طور ذیل معرفی میکند:
نبود خطوط متفاوت برای اموال سریع الفساد، نفت، گاز و سایر اموال و موترهای حامل مسافرین.
اعتصاب موتر داران به علت اخذ محصول ترانسپورتی در داخل گمرک اسلام قلعه.
مشکلات تخنیکی در فعالیت ترازوهای دیجیتلی.
عدم موجود تسهیلات و تدابیر پیشگیرانه از حوادث چون آتش سوزی.
آمدن هیئت‌ها در هر ماه و هر هفته جهت بررسی امور ولایت گمرک که متاسفانه هیچ نوع نتیجه و موثریت بخاطر بهبود امور در قبال نداشته است.
کندکاری ونبود پرسونل ورزیده و آگاه در اداره TCRC، به دلیل مشکلات که در این اداره موجود است یک تانکر الی ۲۰ روز هم در صحن گمرک متوقف میگردد.
نبود ظرفیت کاری و مجهز نبودن گمرک اسلام قلعه با وسایل و تجهیزات برای ارایه خدمات گمرکی.
یونس قاضی زاده، رئیس اتاق تجارت و سرمایگذاری هرات میگوید: عامل عمده وقوع این حادثه در قدم اول اجرای طرزالعمل جدید توسط وزارت ترانسپورت بوده که تانکرها و موترهای بزرگ حامل بار را به مدت دو هفته در گمرک نگهداشته است.
خسارات وارده:
سخنگوی ریاست صحت عامه ولایت هرات می گوید که در این رویداد ۱۷ تن زخم برداشته اند، به نقل از مسئولان اتاق تجارت و صنایع و بندر اسلام قلعه در هرات، در این آتش سوزی در حدود ۵۰۰ تانکر نفت و گاز بصورت مهیب سوخته اند و بر بنیاد بررسی‌های ابتدایی، ۵۰۰ میلیون دالر خساره به بازرگانان وارد شده است، در میان این ها حدود ۹۰ تانکر مواد سوختی در اثر شدت انفجار حین حریق ناپدید شده تقربیاً ۴۳۵ موتر حامل اقلام مختلف النوع شامل تایر، پرزه‌جات موتر و موتر سایکل، تکه، مواد ساختمانی، مواد خوراکی و میوه جات تازه بوده که مبالغ هنگفتی را احتوا می نماید، حریق شده است؛ اما بازهم نیاز به تحقیق بیشتر در مورد می باشد.
همچنان قابل یادآوری است، که مقدار اموال تجارتی متاسفانه توسط اشخاص نامعلوم در داخل گمرک اسلام قلعه حین آتش سوزی و یک تعداد در مسیر شاهراه اسلام قلعه، زمان برگشت به طرف شهر هرات غارت شده و یک تعداد موترها همراه با اموال آن لادرک می باشد و طی تماس‌های تیلفونی اشخاص مجهول الهویه از یک تعداد تاجران بخاطر تحویل دهی اموال شان پول تقاضا می نمایند.
از این نظر می تواند، گفت حدود ۵۰۰ موتر بزرگ در مکان حادثه حریق شده اند و صدها موتر بزرگ دیگر حامل حمل نقل مواد به گونه‌های دیگر خساره‌مند گردیده اند.
سید عبدالواحد قتالی، والی هرات که برای بازدید از محل رویداد به بندر مرزی اسلام قلعه رفته بود، با ابراز تاسف از این رویداد می گوید: «خسارات هنگفت و بیش از حد به سکتور خصوصی و تاسیسات دولتی ما وارد شد، از وسایط باقی مانده، ما توانیستم ۱۵۰۰ واسطه نقلیه را به کشور همسایه داخل کنیم، ۵۰۰ واسطه را در عقب مرز خود مصون بسازیم و حدود ۴۰۰ واسطه نقلیه را به سوی هرات بفرستیم.» وقوع آتش سوزی مدهش، تخریب و خسارات هنگفت به سکتور خصوصی (موتر دار و وارد کننده)، سکتور دولتی، مردم عامه و امور بازار رسانیده است. آتش سوزی در گمرک مرزی هرات و همچنین اعتصاب شرکت‌های حمل نقل در سراسر افغانستان باعث افزایش قیمت‌های مواد سوخت در ولایات مختلف به شمول کابل گردیده است.
ویرانی گسترده در محل آتش سوزی در مرز ایران و افغانستان
آژانس آسوشیتید پرس (Associated Press) روز سه شنبه ۱۶ فبروی ۲۰۲۱م مطابق ۲۸ دلو ۱۱۳۹۹هـ.ش برخی تصاویر ماهواره ای از مناطق آسیب دیده را منتشر کرد، در این تصاویر سوخته صدها تانکر سوخت و گاز طبیعی در سمت مرز افغانستان و لکه های سیاه روی زمین دیده می شوند.
به طور معمول، صدها نفتکش هنگام عبور از مرز بین دو کشور در این مکان صف می کشند و در روز حادثه نیز بیش از ۲۵۰۰ موترهای بزرگ در این منطقه موجود بوده، این در حالی میباشد که منطقه گمرک به صورت همزمان تنها برای جابجایی حدود ۷۰۰ تانکر گنجایش دارد.
سکتور خصوصی در نشست‌های مختلف و گزارشات شان به وزارت های مربوطه ادعا دارند که برای شان باید جبران خساره شوند.
هیات بررسی کننده مجلس نماینده‌گان
اعضای هیات بررسی کننده، حقیقت یاب مجلس نماینده گان و اتاق تجارت و سرمایه گذاری افغانستان که برای بررسی آتش سوزی به هرات اعزام گردیده اند، در یک نشست خبری بیان می نمایند که عمدی بودن این حادثه دور از احتمال نمی باشد، بررسی‌ها در این مورد جریان دارد. در آخرین گزارش‌ها در پیوند به این حادثه ۹ تن به شمول کارمندان موظف در گمرک اسلام قلعه مسؤل این آتش سوزی شناخته شده، و بازداشت شده اند.
تدابیر بخاطر جلوگیری از حادثات مشابه
با در نظرداشت حادثهء آتش سوزی اخیر در گمرک اسلام قلعه هرات ایجاب میکند، که تدابیر پیش گیرانه و احتیاطی برای جلوگیری از همچو حادثات در سایر گمرکات در آینده در نظر گرفته شود، قسمیکه نبود امکانات کافی برای اطفائیه حریق، عدم رعایت فاصله منطقی بین موترهای بزرگ و تانکرهای حامل سوخت باعث شد حادثه آتش سوزی گسترده رخ دهد و سرمایه بسیاری از تجار افغانی و ایرانی در آتش بی توجهی مسؤلان بسوزد.
تمام گمرک‌ها به شمول گمرک اسلام قلعه هرات با مشکل کمبود امکانات در تخلیه، بارگیری، طی مراحل گمرکی، ترخیص اموال و همچنان کمبود سهولت‌های زیربنای گمرکات مواجه میباشند.
خدا کند حادثه اتفاق افتاده با ضرر کمر شکن برای اقتصاد کشور و سرمایه گذاران درس عبرتی باشد، برای جهت های مربوطه، تا توجه بیشتری در ارایه خدمات و توسعه تجهیزات گمرکی داشته باشند، چون یکی از قوه های رشد و توسعه اقتصاد کشور فعال بودن مرزهای تجاری و سرمایه گذاری کشور میباشد. سکتور خصوصی که از جمله محرک های اساسی چرخ اقتصادی کشور میباشند از اثر این حادثه بی نهایت متضرر گردیده اند، دیگر ادامه برای آنها مشکل و حتی ناممکن خواهد بود. بناء پیشنهاد میگردد بعد از تثبیت خسارات وارده شرکت‌ها برای آنها جبران خساره پرداخت گردد، این امر باعث میگردد که سکتور خصوصی یکبار دیگر فعال گردد و نسبت به امور تجارت وطن دلبستگی پیدا نمایند.
در کنار آن تلاش به این صورت گیرد که، کمیته خطر سنجی حوادث غیر مترقبه با اشتراک ادارات مربوطه تشکیل گردد تا بصورت مشترک اوضاع موجود در گمرکات مورد تحلیل قرار گرفته و به مقام عالی رسانیده شود و پیگیری از اقدامات عملی آن صورت گیرد.
بدون شک این حادثه هولناک در کنار خسارات وارده بر تاجران، بیکاری و فشارهای اقتصادی برای مردم در پی خواهد داشت، اما آنچه که همه در آن اتفاق دارند، دامنه فساد گسترده در ادارات مختلف میباشد که نه تنها سبب کندکاری کار در امور میگردد بل حوادث مهیب چون گمرک اسلام قلعه را در پی خواهد داشت.
برای جلوگیری از تکرار چنین حوادث، قبل از همه نیاز است تا با فساد اداری مبارزهء جدی صورت گرفته و کار به اهل آن سپرده شود.
